Saturday, December 14, 2013

ឥស្សរិយយស


បណ្ឌិតអក្សរសាស្ដ្រ អភិធជ មហារដ្ឋ គរុ (ប.អ.រ)

លោកអ្នកធ្លាប់ឃើញពាក្យនេះដែរទេ? ជឿថា មានតិចគ្នាណាស់
ដែលធ្លាប់បានឃើញ ហើយក៏តិចគ្នាណាស់ដែរ ដែលបានឃើញ
ហើយ ហើយមិនបានយល់ និងជ្រាបអំពីពាក្យនេះ។

នេះគឺគោរម្យងារឥស្សរិយយសខ្ពស់បំផុត (លើថ្នាក់អគ្គមហាបណ្ឌិត)
ជាសមណស័ក្ដិដែលរដ្ឋាភិបាលភូមា ថ្វាយប្រគេនចំពោះព្រះមហា
ថេរជាអ្នកប្រាជ្ញ។ ព្រះមហាថេរដែលជាកំពូលអ្នកប្រាជ្ញរកាលពី ៥៧
ឆ្នាំមុន ដែលទទួលបានឥស្សរិយយសនេះ មិនមែនជាជនជាតិភូមាទេ
គឺ សម្ដេចព្រះមហាសុមេធាធិបតី ជួន ណាត (ជោតញ្ញាណោ) នៃព្រះ
រាជាណាចក្រកម្ពុជាយើង។

បណ្ឌិតអក្សរសាស្ដ្រ អភិធជ មហារដ្ឋ គរុ, អានថា«អៈភិធៈជៈ មៈហារ័ត-
ឋៈគុរុ» បា. សំ. ស.; បា. ( ន. ) (អភិទ្ធជ + មហា + រដ្ឋ + គរុ; អភិធ្វជ +
មហា+ រាឞ្រ្ត + គុរុ) គ្រូ​នៃ​មហា​រដ្ឋ​ដូច​ជា​ទង់​ដ៏​ខ្ពស់ (វិគីនានុក្រម)»។


ដោយ រ័ត្នន៍ សេនា (ភូមិកាព្យ)

Tuesday, January 15, 2013

ព្រះបាទ នរោត្ដម




- នរោត្ដម (នរោតម) ភាសាសំស្រ្កឹត មានន័យថា កំពូលបុរស។
- ប្រសូតិៈ ខែ កុម្ភៈ ឆ្នាំ ១៨៣៤
- បិតាៈ ព្រះបាទ អង្គឌួង
- បុត្រា និងបុត្រីៈ ៦២ អង្គ
 -ជាព្រះរៀមរបស់ព្រះអង្គម្ចាស់ ស៊ីសុវត្ថា និងព្រះបាទ ស៊ីសុវត្ថិ
- ជាក្សត្រដែលការពារបានការដណ្ដើមគ្នាយកទឹកដីខ្មែរ ពីពួកសៀម និងយួន
  ដោយអញ្ជើញបារាំងមកធ្វើអាណាព្យាបាលនៅឆ្នាំ ១៨៦៣។ ព្រោះថាពេល
​​  ដែលព្រះអង្គប្រសូតិ ប្រទេសខ្មែរស្ថិតនៅក្រោមការត្រួតត្រារបស់សៀម និង
  យួន។
- ព្រះបិតាបានបញ្ជូនព្រះអង្គទៅសិក្សានៅបាងកក ផ្នែកព្រះពុទ្ធសានា និងភា
  សាបាលីបុរាណ។
- ទ្រង់សោយព្រះទិវង្គតៈ ២៤ មេសា ១៩០៤ (ព្រះជន្ម ៧០ ព្រះវស្សា)
- ទ្រង់សោយរាជ្យសម្បត្តិៈ ពីឆ្នាំ ១៨៦០ ដល់ឆ្នាំ ១៩០៤ ( ៤៤ ឆ្នាំ)
- ព្រះបរមមរណនាមៈ ព្រះសុវណ្ណកោដ្ឋ
- តម្កល់ព្រះបរមសព ២ ឆ្នាំ ទើបរៀបចំថ្វាយព្រះភ្លើង ក្នុងក្រុងភ្នំពេញចតុមុខ។

Monday, November 26, 2012

ព្រះ​មហាវិមលធម្ម ថោង




(ដក​ស្រង់​​ពីការរៀបរៀងរបស់ព្រះ​ឧត្ដម​មុនី អ៊ុម-ស៊ូ)

          ព្រះ​មហាវិមលធម្ម នាម​ដើម ថោង  នាម​ក្នុង​ភិក្ខុ​ភាវៈ​ជា​ព្រហ្ម​បណ្ឌិត​ជាតិ​
ខ្មែរ លោក​កើត​នៅ​ថ្ងៃ​ព្រហស្បតិ៍ ១៣ កើត ខែ​ចេត្រ ឆ្នាំ​កុរ​ចត្វាស័កព.ស២៤០៥  

(.. ១៨៦២) ។ បិតា​ឈ្មោះ ​ រ័តន៍  មាន​គោរម្យងារ​ជា​ ឧកញ៉ា​ពិភក្ដិវាទិ  មាតា​

 ឈ្មោះ​ខាវ ស្រុក​កំណើត​នៅ​ភូមិ​កំពង់ផែ ក្រុង​ភ្នំពេញ ។

          លុះបាន​អាយុ ១៧ ឆ្នាំ ក្នុង​ឆ្នាំ​ខាល​សំរឹទ្ធិស័ក បាន​បួស​ជា​សាមណេរ ក្នុង​

សំណាក់​សម្ដេច​ព្រះ​មហា​សង្ឃរាជ​  និល ទៀង នៅ​វត្ត​ឧណ្ណាលោម ក្រុង​ភ្នំពេញ 

លោក​បាន​សិក្សា​ភាសា​បាលី  ព្រះ​ត្រៃបិដក​  អំពី​សំណាក់​អាចារ្យ​ជា​ច្រើន   មាន​

សម្ដេច​ព្រះ​មហា​សង្ឃរាជ​ព្រះ​នាម  ទៀង  និង​លោក​ឧកញ៉ា​សុធម្មមេធា  រ៉ត ជា​

ដើម   ហើយ​បាន​ធ្វើ​ជា​អាចារ្យ​បង្រៀន​ភាសា​បាលី​  ដល់​សិស្ស​ទាំង​ឡាយ​តាំង​ពី​

នៅ​ជា​សាមណេរ ។ កំណត់​អាយុ ២១ ឆ្នាំ ក្នុង​ឆ្នាំ​មមី​ចត្វាស័ក លោក​បាន​បំពេញ 

​ឧបសម្ប័ទ​ជា​ភិក្ខុ​សង្ឃ​ក្នុង​ពទ្ធសីមា​វត្ត​ឧណ្ណាលោម ។  ក្នុង គ.. ១៨៩០    បាន​

ឡើង​ជា​សមណស័ក្ដិ​ជា​ព្រះ​គ្រូ​សង្ឃសត្ថា   បន្ទាប់​មក​ទៀត​ឡើង​ជា​បាឡាត់​សង្ឃ​

វិជ្ជា ។

          ព្រះជន្មាយុ ២១ ឆ្នាំ លោក​មាន​បំណង​ចង់​បាន​សាស្ត្រា​បាលី​ព្រះ​ត្រៃបិដក​

អក្សរខ្មែរ​ពី​ប្រទេស​សៀម យក​មក​តំកល់​ទុក​នៅ​ប្រទេស​ខ្មែរ​ពន់​ពេក   ទើប​ចូល​

ទៅ​ថ្វាយ​បង្គំ​លា  សម្ដេច​ព្រះ​មហា​សង្ឃរាជ​ជា​ព្រះ​ឧបជ្ឈាយ៍  ទ្រង់​បាន​អនុញ្ញាត​

បើក​ឲ្យ​ទៅ​ដោយ​ស្រួល  រួច​ហើយ​លោក​រៀបចំ​ដំណើរ​ចេញ​ទៅ  នៅ​ថ្ងៃ ៣ រោជ 

ខែ​អស្សុជ  ឆ្នាំ​ខាល ។  ឯ​ដំណើរ​ទៅ​ប្រទេស​សៀម   ក្នុង​ជាន់​នោះ​លំបាក​ណាស់ 

ត្រូវ​ទៅ​តាម​ផ្លូវ​ទឹក​ខ្លះ ផ្លូវ​គោក​ខ្លះ អស់​កាល​ជា​យូរ​ថ្ងៃ ទើប​បាន​ដល់ ។

          កាល​ទៅ​ដល់​ប្រទេស​សៀម​ហើយ   លោក​បាន​គង់​នៅ​វត្ត​ចក្កវត្តិរាជាវាស​

ក្រុង​បាងកក បាន​ទទួល​សេចក្ដី​ទំនុក​បំរុង​រាប់អាន​និង​សេចក្ដី​សរសើរ​ជា​ច្រើន អំ

 លោក​គង់​នៅ​បាងកកបាន  ១២  ខែ   ក៏​សូម​ថ្វាយ​ព្រះ​ពរ​លា​ក្រុម​ព្រះ​ទំរង់​រាជានុ 

ភាព វិល​ត្រឡប់​មក​ប្រទេស​ខ្មែរ​វិញ ទ្រង់​បាន​សូម​អង្វរ​ឃាត់​លោក​ជា​ច្រើន​លើក 

ដើម្បី​សូម​លោក​គង់​នៅ​ទីនោះ​ឲ្យ​បាន​យូរ​តទៅ​ទៀត ប៉ុន្តែលោក​ពុំ​ព្រម ទើប​ទ្រង់​ 

ចាត់ចែង​រៀប​ជូន​ដំណើរ​លោក ។  ទ្រង់​បាន​ចេញ​ចុតហ្មាយ   ច្បាប់​ប្រាប់​ដល់​

អ្នក​រាជការ​តាម​រយៈ​ផ្លូវ​ឲ្យ​ជូន​ដំណើរ​លោក​តៗទៅ តាំង​ពី​ក្រុង​បាងកក​រហូត​មក

​ដល់​បាត់ដំបង  ដែល​ជំនាន់​នោះ  នៅ​ក្នុង​អំណាច​រាជការ​សៀម​នៅ​ឡើយ ដល់​ទី​

បំផុត​លោក​បាន​ចូល​មក​ក្រុង​ភ្នំពេញ​វិញ (បាន​ទាំង​នាំ​គម្ពីរ​ដីការ​ផ្សេងៗ ជា​ច្រើន​ 

មក​ជា​មួយ​ផង ?)

          លុះ​មក​ដល់ គ.. ១៩០៣ ព្រះ​ករុណា​ជា​ម្ចាស់​ជីវិត​ព្រះ​បាទ​សម្ដេច​ព្រះ 

នរោត្ដម  ទ្រង់​ប្រោស​ព្រះ​រាជទាន​ទី​រាជា​គណៈងារ​ជា ​ ព្រះ​មហាវិមលធម្ម​  រឿន 

ហ្លួង ។ ដល់​មក​ក្នុង គ.. ១៩១៤ ព្រះ​ករុណា​ព្រះបាទ​សម្ដេច​ស៊ីសុវត្ថិ ទ្រង់​តាំង​

លោក​ឲ្យ​ធ្វើ​ជា​ចាងហ្វាង​សាលា​បាលី​ជាន់​ខ្ពស់​ក្រុង​ភ្នំពេញ ។ តមក​ទៀត រាជការ​

បាន​តាំង​លោក​ជា​ក្រុម​ជំនុំ​សព្វវចនាធិប្បាយ​ខ្មែរ ។

          ព្រះ​មហាវិមលធម្ម  ថោង   បាន​ទទួល​គ្រឿង​ឥស្សរិយយស​ពី​រាជការ ដូច​

ខាង​ក្រោម​នេះ :

          - មណីសារាភរណ៍ (២៩- សីហា ១៩០៥)

          - មេដាយ​មាស (១៩ កុម្ភៈ ១៩១៧)

          - អូហ្វិស្យេរដាកាដេមី (៣០ មិថុនា ១៩៩២២)

          ចំណេះ​វិជ្ជា​ដែល​លោក​បាន​ចេះ​ដឹង​នោះគឺ​ភាសា​បាលី អក្សរភាសាសៀម 

អក្សរ - ភាសា​លាវ  ស្ទាត់​ដូច​ភាសា​ខ្មែរ​ដែរ   អក្សរ​ភូមា  លង្កា   មើល​សរសេរ​ជា​

បាលី​បាន ។

          កិច្ចការ​ដែល​ជា​ស្នាដៃ   ដែល​លោក​បាន​ប្រែ​និង​រៀបរៀង​ទុក​គឺ   អនាគារ 

វិន័យ អាគារវិន័យ បព្វជ្ជាខន្ធក​សង្ខេប ឧបោសថ​កថា កាលាមសូត្រ បរាភវសូត្រ 

អក្ខរាភិធានស័ព្ទ គម្ពីរ​វុត្តោទ័យ ។

          ព្រះ​មហាវិមលធម្ម  ថោង ជា​អ្នក​ប្រាជ្ញ ១ រូប  ដែល​យក​ព្រះ​ទ័យ​ទុក​ដាក់​

ជា​ទី​បំផុត   ក្នុង​ការ​ពង្រីក​ផ្សាយ​ព្រះ​ពុទ្ធ​សាសនា​និង​អក្សរសាស្ត្រ​ខ្មែរ   ឲ្យ​បាន​ចំ 

រើន​លូតលាស់​តាម​កាល​សម័យ។ លោក​បាន​បំពេញ​ករណីយកិច្ច​តាម​នាទី​របស់​ 

លោក ឥត​ធុញ​ទ្រាន់ ដរាប​មក​ដល់​ព្រះ​ជន្មាយុ​គំរប់ ៦៥ ក្នុង​ឆ្នាំ​ថោះ ខែ​អាសាធ 

៤រោច (១៨--២៧)នៅ​វេលា​យប់ លោក​ក៏​ចាប់​មាន​រោគាពាធ​ជា​ទម្ងន់បណ្ដាល​

ទៅ​ជា​ទល់​ចង្អោរ​អត់​អាហារចំនួន​១៥ ថ្ងៃ ទើប​លោក​ទទួល​អនិច្ចធម្ម​ទៅ​ក្នុង​រាត្រី​ 

ម៉ោង ២ នឹង ១២ នាទី នៅ​ថ្ងៃ​អង្គារ ៤ កើត ខែ​ស្រាពណ៍ ឆ្នាំ ថោះ​នព្វស័ក ព.

២៤៧០ (--២៧) នៅ​កុដិ​របស់​លោក​ក្នុង​ឧណ្ណាលោម​ក្រុង​ភ្នំពេញ ។


ឧកញ៉ាសុត្តន្តប្រីជា ​ ឥន្ទ


ឧកញ៉ាសុត្តន្តប្រីជា ឥន្ទ ​កើត​នៅ​ថ្ងៃចន្ទ ខែ​អាសាធ ឆ្នាំវក ពុទ្ធសករាជ​ ២៤០៣ ត្រូវនឹងថ្ងៃទី ២២ កក្កដា ឆ្នាំ១៨៥៩ នាភូមិរការ​កោង ខេត្ត​មុខកំពូល មាតា​ឈ្មោះ យាយ​មុំ បិតា​ឈ្មោះ បញ្ចងកែ។ អាយុ ១០​ឆ្នាំ ទៅនៅ​វត្ត​សិក្សា​អក្សរ​ខ្មែរ អាយុ ១៥​ឆ្នាំ ចេញ​រៀន​ប្រែ​ព្រះបរិយត្តិ បួស​ជា​សាមណេរ​នៅវត្ត​ព្រែក​ពោធិ៍។ បួស​បាន ១វស្សា សឹក​​ចាក​ភេទ​ពី​សាមណេរ រួច​ទៅរៀន​នឹង​លោក​ព្រះ​អាចារ្យពេជ្រ នាស្រុកព្រះ​ត្រពាំង។ អាយុ ១៨​ឆ្នាំ បន្តទៅ​រៀន​ជាមួយ​លោក​គ្រូព្រះពុទ្ធឃោសាចារ្យ ប្រាក់ វត្តឧណ្ណាលោម ក្រុងភ្នំពេញ។ លុះអាយុ ១៩ឆ្នាំ ទៅ​រៀន​នឹង​លោក​គ្រូ​អាចារ្យសុខ វត្តកែវ ស្រុកបាត់ដំបង។ អាយុបាន ២០ឆ្នាំ ​បួស​ជា​ភិក្ខុ​នៅ​វត្តកែវ បានមួយ​វស្សា លា​ព្រះគ្រូ​ឧបជ្ឈាយ៍ទៅ​រៀន​នៅទីក្រុងបាងកក ប្រទេសសៀម។ បាន៧ឆ្នាំក៏​វិល​មក​ស្រុក​ខ្មែរ​វិញ ​ក្នុងអំណាចលោកព្រះយ៉ា កៈថាថន ញ៉ុញ នៅ​វត្តកណ្តាល ស្រុកបាត់ដំបង ប្រមាណជា ១០​វស្សា លា​ចាក​សិក្ខា​បទ​មក​ មាន ភរិយា​បុត្រនៅ​ភូមិ​ជ្វា​ធំ។ លោ​កកៈថាថន ឈុំ ឱ្យងារជាទី​ហ្លួងវិចិត្រវោហារ ហើយបាន​តែង​​ ​ប្រែ​បាលី​ជា​សម្រាយ​មាន​ឈ្មោះ ៤៤ ឈ្មោះជា​សៀវភៅ​ខ្លះ ចារ​ស្លឹករឹត​ខ្លះ ។
លុះ​អាយុ​បាន ៥៥​ ឆ្នាំ រាជការ​ក្រុង​ភ្នំពេញ ឲ្យ​យក​មក​តាំង​ជា​ទី ឧកញ៉ាសុត្តន្តប្រីជា ប្រោស​ឲ្យ​ជួយ​តែង​សព្វវចនាធិប្បាយ​ខ្មែរ នៅ​ទី​សាលា​បាលី ក្នុង​រវាង​អាយុ ៥៥​ឆ្នាំ ដល់អាយុ ៦៥​ឆ្នាំ បាន​លា​រាជការ វិល​មក​នៅ​ស្រុក​បាត់ដំបង​វិញ ។ នៅ​ថ្ងៃ ១០​ កើតខែអស្សុជ ឆ្នាំជូតឆស័ក មាន​រោគ​ក្អក អស់បណ្ដាកូនចៅ​ នាំ​គ្នាខិតខំព្យាបាល ក៏​ពុំ​បាន​ធូរ​ឡើយឡើយ, លុះ​ដល់​ថ្ងៃ អាទិត្យ ១២​កើត ខែកត្តិក ឆ្នាំជូត ឆស័ក លោកក៏​ទទួល​អនិច្ចកម្ម​នៅ​វេលា​ម៉ោង ៨​ព្រឹក ​ថ្ងៃ ៨ ខែវិច្ឆិកា ឆ្នាំ ១៩២៤ ។
ស្នាដៃ​របស់​លោក​ឧកញ៉ាសុត្តន្តប្រីជា ឥន្ទ មាន​ច្រើន​​ដូច​ជាៈ គតិលោក ​១០​ខ្សែ, និរាស​នគរវត្ត, រឿង​អំបែងបែក, បឋម​សម្ពោធ, លោ​ក​នីតិបករណ៍, សុភាសិត​ច្បាប់​ស្រី, ក្បួន​មេកាព្យ ។ល។ នៅ​ចុង​សតវត្ស​ទី ១៩ និង​នៅ​ដើម​សតវត្ស​ទី ២០ ប្រជារាស្ត្រ​នៅបាត់ដំបង ស្គាល់​លោក​ឧកញ៉ាសុត្តន្តប្រីជា ឥន្ទ នេះ​ណាស់ ។ គ្រប់​គ្នា​ហៅ​គាត់ ​ថា អាចារ្យ​ឥន្ទៗ ។ អ្នក​បាត់ដំបង​ទាំង​អស់​ សុទ្ធ​តែ​សរសើរ​ស្នាដៃ និង​សំនួនវោហារ​របស់​គាត់​គ្រប់​គ្នា ។ នៅ​ពេល​ដែល​ខ្មែរ​យើង​មិន​ទាន់​មាន​សៀវភៅបោះពុម្ព អ្នក​បាត់ដំបង​នាំ​គ្នា​ខ្ចី​សៀវភៅដែល​ជា​ស្នាដៃ​របស់​គាត់​ យក​មក​ចម្លង​ទុក​ចែក​គ្នា​អាន​បន្ត​ពី​មួយ​ទៅ​មួយ ហើយ​មា​ន​អ្នក​ខ្លះ​ន្ទេញកំណាព្យគាត់​ទាំង​ទំព័រ​ៗចាំ​រត់​មាត់ ។ លោក​ឧកញ៉ាសុត្តន្តប្រីជា​ ឥន្ទ ជា​កិត្តិយស​ធំ​ណាស់​សម្រាប់ខេត្តបាត់ដំបង នៅ​សម័យដែល​ខេត្ត​នេះ​នៅ​ក្រោម​អំណាច​សៀម​អស់​ពេលជាង ​ មួយ​សត​វត្ស ។ គាត់​ជា​ភស្តុ​តាង​រស់​បញ្ជាក់​ថា​ សៀម​អាច​ជ្រៀត​ជ្រែក​បាន ​តែ​ក្នុង​វិស័យ​ រដ្ឋបាល​ប៉ុណ្ណោះ តែ​មិន​អាច​ជ្រៀត​ជ្រែក​ចូល​ក្នុង​ផ្នត់​គំនិត ​ខ្មែរ​នៅ​បាត់ដំបង​ ដែល​ជា​ខ្មែរ​នោះ​ទេ ។
គួរ​រំឭកទៀត​ដែរ​ថាលោក​ តង់ដារ ដែល​ជា​បេសក​សង្ឃ​កាតូលិក ដែល​មក​តាំង​នៅបាត់ដំបង ពី​ឆ្នាំ ១៩០១ ដល់ ១៩០៤ ក៏​បាន​យក​ចិត្ត​ទុក​ ដាក់​និង​អក្សរសាស្ត្រ​ខ្មែរ​​ណាស់​ដែរ។ លោក​បាន​ទៅ​ប្រឹក្សា​រៀន​សូត្រ​ជា ​មួយលោក​ឧកញ៉ាសុត្តន្តប្រីជា ឥន្ទ ហើយ​បាន​ចង​ក្រង ​វចនានុក្រម​ខ្មែរ-បារាំង មួយ​មានឈ្មោះថា វចនានុក្រម​តង់ដារ ដែល​ជា​ស្នាដៃ​ដ៏​សំខាន់​មួយ​ពិបាក​រក​ជា​ទី​បំផុត ។ ដូច្នេះ លោក​ឧកញ៉ាសុត្តន្តប្រីជា ឥន្ទ ក៏​បាន​ចូលរួម​ក្នុង​ការ​ចង ក្រង​វចនានុក្រម​នេះ​ដែរ ។

យោងឯកសាររបស់លោក តូច ឈួន បោះពុម្ពគ្រាទី ២ ឆ្នាំ ១៩៩៤ សម្រួលអត្ថបទឡើងវិញថ្ងៃ ១២ តុលា ២០១២, រ័ត្នន៍ សេនា។


ព្រះអង្គ ឌួង


           ​​ព្រះអង្គប្រសូតិនៅថ្ងៃទី៩ ខែអាសាធ ឆ្នាំរោង អដ្ឋស័ក ព.ស២៣៤០
ត្រូវនឹងគ.ស១៧៩១ នៅក្រុងឩត្តុង ។

          ជាបុត្រពៅរបស់ព្រះអង្គ អេង  និងមាតានាម អ្នកម្នាង រស់  មានព្រះ 
រាម៤អង្គគឺៈ អង្គចន្ទ អង្គភឹម អង្គស្ងួន អង្គអ៊ឹម

          ចូលទីវង្គតនៅថ្ងៃសុក្រ ៥កើត ខែកក្តិក ឆ្នាំវក ទោស័ក ព.ស២៤០៤ 
ត្រូវនឹងថ្ងៃទី១៦ ខែតុលា គ.ស១៨៦០ នៅវេលាម៉ោង៤ និង១៥នាទី ដោយ
រោគមនោបាតក្នុងព្រះជន្មាយុ ៦៥វស្សា ។

ស្នាព្រះហស្ដៈ

         
រឿងចំប៉ាថោង (១៨១០)
          រឿងព្រះវេស្សន្តរកំរងកែវ (ឆ្នាំមិនពិតប្រាកដ)
          រឿងកាកី (១៨១៥)
          ច្បាប់ស្រី (១៨៣៧) ។